VIII. YẾU ĐUỐI VÀ TỰ DO

    Vấn đề được đặt ra là con người yều đuối có còn tự do ?

Câu chuyện tự do của con người trước chọn lựa thiện -ác, tốt-xấu là nan đề làm đau đầu con người từ bao đời. Có người cho rằng: con người không còn khả năng chọn lựa, do áp lực nặng nề của tội lỗi. Người khác chủ trương: Thiên Chúa đã định trước mọi sự, mọi việc, mọi nẻo đường vận mệnh đời đời của mỗi người, nên con người chẳng còn tự do nào khác ngoài tự do trôi theo định mệnh đã được sắp sẵn: ai phải xuống hoả ngục thì cứ thế mà xuống, đến giờ ấn định sẽ tự động rơi, không thể thay đổi được “tiền định”. Một số khác lại cho rằng: vì quá yếu đuối, con người mất hẳn khả năng chọn lựa, và ý chí tự do trở thành vô dụng.

Tóm lại, một số không nhỏ bị ám ảnh bởi tình trạng mất ý chí chọn lựa và con người không còn tự do để trách nhiệm trên đời sống của mình. 

Thực ra, vấn đề tự do thường được đặt ra thành đề tài bàn cãi sôi nổi, vì sự có mặt của sự dữ. Trước sự dữ, con người phân vân lựa chọn, do dự cân nhắc, và yếu đuối căn bản của con người là “điều tôi không muốn tôi lại làm, điều tôi muốn tôi lại không làm” thường chớp cơ hội nhảy vào quấy nhiễu tạo nên khủng hoảng bất lợi. Yếu đuối căn bản này còn được gọi dưới một tên khác: mâu thuẫn nội tại, là hậu qủa của tội nguyên tổ khi con người không còn “toàn tâm toàn ý” hướng về sự thiện, sự lành. Khi ý chí không còn dễ dàng và tự nhiên hướng về chọn lựa sự tốt lành, thì con người cảm thấy bị giằng co, trì kéo, rạn nứt, căng thẳng trong chính mình. Tình trạng này làm ta có cảm tưởng mình không có tự do, nên tìm cách đổ lỗi cho Thiên Chúa, và quy trách Ngài là tác giả của sự dữ, hay ít ra đã làm ngơ, dung dưỡng cho sự dữ thao túng, hoành hành, làm khổ con người.

Thiên Chúa không muốn sự dữ có mặt trong đời con người. Đó là sự thật hiển nhiên, vì Thiên Chúa đã dựng nên vũ trụ, muôn loài để phục vụ hạnh phúc của con người mà Ngài đặc biệt yêu thương. Không cha mẹ nào sinh con ra với mục đích để con mình phải đau khổ, và phải chết. Trái lại, khi người mẹ mới sinh con, hạnh phúc lớn nhất của bà là ước mơ con mình sẽ hạnh phúc. Thiên Chúa cũng chỉ có một ước mơ : con người hạnh phúc. Chính vì ước mơ hạnh phúc cho con người, mà Thiên Chúa đã trở nên con người yếu đuối để lấy con người ra khỏi bất hạnh của yếu đuối do tội mang lại, và ban lại hạnh phúc đích thực và nguyên thủy của con người: được đời đời sống hạnh phúc với Thiên Chúa Tình Yêu.

Sự sa ngã của nguyên tổ làm con người yếu đi nhiều mặt khi tội lỗi uà vào thế giới, và mở đường cho ma qủy đi vào quậy phá, nhiễu nhương. Tuy thế, con người không mất tự do, vì tự do là hình ảnh không bao giờ mai một của Thiên Chúa trong con người.

Nhờ tự do, con người chạm được Thiên Chúa và đi vào cung lòng yêu thương của Ngài, bởi tự do xác nhận tình yêu của họ. Tình yêu luôn đòi tự do, nên yêu mà không có tự do thì chưa được gọi là tình yêu. Thiên Chúa cần tình con người dành cho Ngài, nên trân trọng và gìn giữ tự do của con người, để tình ấy là tình người đích thực, tình người cao qúy, tình người tuyệt vời, tình mà Thiên Chúa luôn khao khát, tìm kiếm.

Vì cùng lúc phải đối đầu sự thiện và sự ác, điều tốt và điều xấu, nên tự do của chúng ta rất vất vả, vì phải chọn lựa. Nhưng đã chọn lựa thì phải bỏ đi một bên, và chỉ có thể giữ lại một bên.Chọn lựa phải từ bỏ, mà từ bỏ thì day dứt, đau lòng; từ bỏ thì quặn thắt, xót xa; từ bỏ thì nghẹn ngào thương tiếc.  Cảm nghiệm chọn lựa là kinh nghiệm sống tình cảm tiếc nuối, nhớ thương, lưu luyến, đau khổ, mà không ai đã không một lần trải qua. Nhưng làm người là làm hành trình lựa chọn liên lỷ, và ngày nào  không còn chọn lựa, ngày đó đời người sẽ không còn lý do và ý nghiã sống.

Trong lựa chọn, tự do có mặt, vì phải có tự do mới có lựa chọn, phải tự do mới chọn bên này, bỏ bên kia, theo người này, xa người kia, làm việc này, không làm việc kia. Và giá trị của mỗi người là chọn điều tốt, việc lành, chọn đúng đường phải đi, chọn đúng vị trí phải có mặt trong cuộc đời; tắt một lời là chọn những gì Thiên Chúa  muốn thực hiện trên cuộc đời mình, bởi duy một mình Thiên Chúa sẽ là Đấng đánh giá, chấm công và ban thưởng cho mỗi người trong lựa chọn tự do của họ.

Bên cạnh tự do là yếu đuối. Yếu đuối nên không chọn điều tốt như mình muốn, mà chọn điều xấu mình không muốn. Yếu đuối như người thiếu nữ biết rõ yêu người đàn ông đã có gia đình là điều không nên, nhưng không sao dừng được trước mời gọi ngon ngọt  của trái cấm tình yêu; như người thanh niên biết gian dâm là điều xấu, nhưng không sao cưỡng lại đòi hỏi của đam mê. Biết bao vị thánh đã  quằn quại sống những yếu đuối  của con người có tội. Nhiều vị đã chia sẻ chân thành và sâu sắc  kinh nghiệm yếu đuối, sa đoạ của mình để tất cả đều khiêm tốn nhận mình là phận người yếu đuối, kiếp người yếu đuối, con người yếu đuối.

Hình ảnh Đức Giêsu  bị cám dỗ trong sa mạc là hình ảnh yếu đuối của mỗi người (Mt 4, 1-11).

Khởi đầu, ma qủy cám dỗ Đức Giêsu như cám dỗ mọi người về của cải vât chất, vì biết con người cần vật chất không chỉ để sống, mà còn để sống sung sướng “trên đầu trên cổ thiên hạ”, bởi có tiền bạc, của cải thì sai phái ai cũng được, nói ai cũng phải nghe.

Ma qủy tiếp tục đem bả quyền lực để cám dỗ Đức Giêsu, như cám dỗ mọi người háo hức tìm quyền lực, thu gom quyền lực, củng cố quyền lực để  trở thành toàn năng, làm được hết mọi sự mình muốn. Quyền lực là cơn cám dỗ mãnh liệt nhất nơi con người, vì có quyền lực là có tất cả, có quyền lực là thực hiện được mọi ước mơ. Bao nhiêu người đã lao vào quyền lực, cắn xé nhau vì tranh giành quyền lực, đốn hạ nhau vì  cưỡng đoạt quyền lực, và không mấy người đã thoát khỏi cám dỗ “tham quyền cố vị”.

Sau cùng là cơn cám dỗ danh vọng, vinh quang, sắc đẹp, lợi lộc, phú qúy, tóm lại là tất cả những hào nhoáng, ăn chơi, xa hoa, trụy lạc làm con người trở thành những ông thần, bà thánh, mà không cần đến một Thiên Chúa nào khác, ngoài con người. Cám dỗ con người tôn thờ con người, thần tượng xác thịt và phụng sự vinh quang thế gian là mánh lới ma qủy dùng để truất phế Thiên Chúa chủ tạo khỏi  các thụ tạo của Ngài. Cám dỗ con người ra khỏi qũy đạo của Thiên Chúa là tôn vương con người, thần thánh con người, suy tôn con người, đồng thời đáp ứng mọi nhu cầu thấp hèn của con người, dưới chiêu bài mưu cầu hạnh phúc cho con người là  kế sách rất tinh vi, hiểm độc, và hữu hiệu của ma qủy.

Như Đức Giêsu, con người không ngừng bị cám dỗ bởi thần dữ. Khi chấp nhận thân phận yếu đuối của con người, Đức Giêsu -Thiên Chúa đã không nề hà chịu ma qủy thử thách, cám dỗ. Sự kiện để bị cám dỗ nói lên sự nhẫn nại của Thiên Chúa, và khẳng định:

1.   Dù cám dỗ mang hình dạng nào, dáng dấp nào, kiểu cách nào, hình thức nào, thì cũng quy về một mục đích:  biến con người trở nên kiêu căng, ngạo mạn trước Thiên Chúa.

Người nghèo khó thì cậy trông, kẻ yếu hèn thì hy vọng, nhưng người giầu, quyền qúy, kẻ có quyền lực mấy ai hy vọng ở Chúa, và cậy trông nơi Ngài ? Chẳng thế mà trong kinh Tạ Ơn - Magnificat, Đức Maria đã thốt lên : “Chúa đã ra tay uy quyền đánh tan người kiêu ngạo, và để  người giầu có trở về tay không . Chúa hạ người quyền thế xuống khỏi vị cao, và nâng người hèn mọn lên” (Lc 1, 51-52).

Lịch sử “sa ngã” của cả thiên thần, và loài người đếu viết bằng những giòng chữ kiêu căng, ngạo mạn. Lucifer, tổng lãnh thiên thần đã kiêu căng “muốn bằng Thiên Chúa”, Ađam, Evà kiêu căng muốn biết mọi sự Thiên Chúa biết.  Lucifer kiêu căng đã sai bè lũ kiêu căng cám dỗ ông bà nguyên tổ kiêu căng, ngạo mạn, chống lại lệnh Thiên Chúa, như y đã kéo vây cánh nổi loạn, chống lại Ngài.

Tất cả mọi tội đều đưa đến kiêu căng chống lại Thiên Chúa. Vì thế, chỉ có khiêm tốn nhận mình yếu đuối, con người mới tránh khỏi cạm bẫy của thần dữ kiêu căng.

2.       Con người luôn bị thử thách, nhưng không bao giờ bị đánh gục.

Thử thách không thiếu, và ma qủy đảo quanh không ngừng, nhưng chúng không có quyền gì trên con người, ngoài quyền cám dỗ, dụ khị, mua chuộc, tán tỉnh, lừa gạt con người. Chúng là chuyên viên của Gian Dối và Hận Thù. Có mặt ở đâu, chúng gieo dối trá, ghen ghét, chia rẽ ở đó. Ở chúng chỉ có gian manh, xảo trá, lừa đảo, thù đọan, oán ghét, căm phẫn, thù hận, xáo trộn, và chết chóc. Sức mạnh của chúng hệ tại khéo léo lừa đảo, ngon ngọt dụ dỗ để con người bỏ Thiên Chúa nhập băng Kiêu Căng  chống lại Thiên Chúa là Tình Yêu, Sự Thật, Sự Sống, Bình An. Tuy thế, chúng bó tay trước tự do của con người và cúi mặt lẩn trốn khi con người chọn Thiên Chúa và khiêm tốn tín thác nơi Ngài.

Hình ảnh gian ác của ma qủy hay ám ảnh và làm chúng ta sợ, nhưng tin vào Lơi Hứa, dựa vào ơn Chúa, chúng ta không sợ gì chúng, bằng cảnh giác mưu thâm chước độc của chúng, và lật tẩy bộ mặt “giả nhân giả nghiã” đáng kinh tởm của chúng. Để làm được việc này, nghiã là để không xập bẫy cám dỗ của ma qủy, chúng ta được Đức Giêsu chỉ dậy phải: Khiêm tốn cậy trông vào sức mạnh của Danh Chúa, và Lời Chúa, như Giáo Hội hằng kêu cầu Danh Chúa, và loan báo, sống Lời Chúa. Đức Giêsu đã lấy Lời Thiên Chúa để xua đuổi ma qủy. Chúng đã phải bỏ đi, khi nghe Ngài nghiêm khắc nhắc chúng Lời của Thiên Chúa :

“Ngươì ta không chỉ sống nhờ cơm bánh, nhưng còn nhờ mọi Lời từ miệng Thiên Chúa phán ra” (Mt 4,4), “Thiên Chúa sẽ truyền cho thiên sứ lo cho bạn, và thiên sứ sẽ tay đỡ tay nâng, cho bạn khỏi vấp chân vào đá” (Mt 4,6),”Ngươi chớ thử thách Thiên Chúa là Thiên Chúa của ngươi” (Mt 4,7), “Ngươi phải bái lậy Đức Chúa là Thiên Chúa của ngươi, và phải thờ phượng một mình Ngài mà thôi” (Mt 4,10).        

3. Thử thách, cám dỗ không làm mất tự do lựa chọn thiện - ác, tốt - xấu của con người.

Như con người bị cám dỗ, Đức Giêsu đã tự do quyết định bám víu vào Lời Thiên Chúa bằng tuyên xưng Lời hằng sống, Lời ban sức mạnh, Lời xua đuồi ác thần, Lời đem lại bình an, và tự do của Ngài đã chọn Thiên  Chúa, chọn đường ngay nẻo chính cho Thiên Chúa toàn thắng, và ma qủy ê chề thất bại “phải bỏ Ngài mà đi” (Mt 4,11). Xác tín tự do của con người không suy xuyển trước cám dỗ của qủy dữ, chúng ta cũng chân nhận sức mạnh của Lời Thiên Chúa nâng đỡ ý chí của chúng ta trong mọi chọn lựa, vì ơn Chúa luôn đủ cho ta.   

Tóm lại, tự do và yếu đuối là hai thực tại của con người. Yếu đuối nhưng tự do, yếu đuối nhưng trọn vẹn tự do, tròn đầy tự do, yếu đuối nhưng tự do đến cùng. Nhờ tự do và yếu đuối mà con người cao cả. Nhờ yếu đuối và tự do, mà con người không cùng tầm với bất cứ tạo vật nào khác. Khi nhận mình là thụ tạo yếu đuối, con người sửng sốt thấy mình luôn có tự do, bởi chính trong yếu đuối, tự do của con người bừng sáng, vì đó là lúc nhân vị, và phẩm giá của con người được đặc biệt đề cao, trân trọng. 

Đứa con hoang đàng trong Tin Mừng có nhiều yếu đuối: yếu đuối tiền bạc khi đòi cha chia của cải, gia tài; yếu đuối xác thịt khi tiêu tán tài sản vì gái gú; yếu đuối danh vọng, quyền lực khi tung tiền mua đàn em, kết nạp chiến hữu, quy tụ lính lác. Anh yếu đuối, nhưng không mất tự do, bằng chứng là cha đã tuyệt đối tôn trọng quyền tự do “bỏ nhà đi hoang hay ở nhà phụng dưỡng  cha già” của anh. Nhiều yếu đuối, nhưng anh không mất tự do, vì lúc nào anh cũng  có thể nói “có hay không, đồng ý hay không đồng ý, thuận hay nghịch”. Anh tự do nói “không” với cha và bỏ nhà đi; anh tự do nói “có” với bạn bè, gái gú khi ăn chơi, phung phá tài sản; anh tự do bỏ lại sau lưng đời giang hồ, phóng đãng để trở về mái nhà xưa có cha già trông ngóng. Anh luôn luôn  tự do, dù rất yếu đuối. Anh mang trách nhiệm đời mình, dù cám dỗ theo anh từng bước. Anh mang yếu đuối và tự do. Yếu đuối là người và tự do cũng là người. Yếu đuối thuộc về người, và tự do cũng thuộc về người… Cả hai cùng ghé vai nâng cao con người !

Như đứa con hoang đàng yếu đuối, nhưng tự do, mỗi người đều có những yếu đuối riêng có thể rất khác nhau: người yếu đuối vì tình, người yêu đuối vì tiền, người khác yếu đuối vì quyền, vỉ danh, vì lợi thú; nhưng  mọi người giống nhau ở tự do: cùng có tự do, luôn có tự do, và tự do được Thiên Chúa tuyệt đối tôn trọng.

Tuyệt đối tôn trọng như người cha đã tôn trọng chọn lựa bỏ nhà đi hoang của con trai thứ, dù ông biết: thế nào rồi con ông cũng sẽ khổ khi xa ông. Biết con sẽ khổ, nhưng ông không thể ngăn cản bước chân giang hồ, hoang đàng, phóng đãng của con, bởi con ông là đứa con của tự do, được ông sinh ra làm người tự do, và ông chỉ hạnh phúc khi con ông tự do, hạnh phúc. Biết bỏ nhà đi hoang là lao mình vào một trời rủi ro, một đời giông bão, nhưng vì con ông có tự do, nên ông nuốt lệ, ngậm ngùi nhìn bước chân con lang bạt.

Thiên Chúa là người cha nhân từ, nhưng tuyệt đối tôn trọng tự do của con mình. Dựng nên con người tự do, Ngài không thể làm gì khác hơn là tôn trọng tuyệt đối tự do ấy. Không lệ thuộc thời gian, nên Ngài thấy tất cả quá khứ, tương lai của mỗi người như thấy một hiện tại toàn diện, toàn phần, đầy đủ. Thiên Chúa thấy trước những gì xẩy ra cho  mỗi người, vận mệnh tương lai của mỗi người, nhưng cái biết hoàn toàn và trọn vẹn về đời mỗi người đó không can dự gì đến tự do hành động của mỗi người, và chúng ta không thể quy trách Thiên Chúa  : “Biết con người sẽ sa đọa mà không làm gì”, như người cha biết con trai mình sẽ khánh kiệt, khổ sở, nhục nhằn khi không còn tiền, nhưng vẫn không cấm đoán, tìm cách ngăn cản bước chân con đi hoang. Thái độ tôn trọng tuyệt đối tự do đó đối với ông là cách ông tỏ tình thương con, và trân trọng nhân vị, nhân phẩm, và giá trị cuộc đời của con ông. Có người trách ông yếu đuối, bởi không dám cấm đoán, ngăn cản không cho cậu đi, nhưng riêng ông, ông hiểu: ông không thể yêu con mà lấy đi tự do của cậu, cũng như không thể là cha, nếu sinh ra những đứa  con  “nô lệ”, không tự do.