BÉ HAY HỎI LUNG TUNG…

Cha mẹ nào cũng có kinh nghiệm mệt mỏi với những câu hỏi “cắc cớ, chết người” của con cái. Bé có thể hỏi: “Mẹ ơi, sao con không có cu như ba?” trước mặt mấy người khách của mẹ mà không biết mặt mẹ đỏ bừng như gấc. Bé cũng có thể hỏi những câu mà ba mẹ ngẩn ngơ vì bị bất ngờ trước “sức nặng” của vấn đề: “Mẹ ơi, sau này con có phải chết không?”.

Tuổi thơ là tuổi khám phá những gì trước mặt, là tuổi tìm hiểu các mối tương quan: tương quan với đồ vật, tương quan với thú vật, tương quan với thiên nhiên vạn vật, tương quan với mọi người chung quanh. Vì thế, ở tuổi này, điều gì cũng hay, cũng mới lạ với em và em muốn biết hết. Khi đặt câu hỏi, em muốn  bắc nhịp cầu khám phá, và làm cuộc mạo hiểm vào thế giới bên ngoài.

Em hỏi bất cứ ai, bất cứ lúc nào khi em thấy một sự vật, một hiện tượng em cần biết. Thấy bác thợ điện đang sửa đèn, em hỏi: “Tại sao bóng đèn sáng khi bật công tắc?”. Thấy người ăn xin, em hỏi : “Tại sao xin tiền và em có thể đi xin tiền như ông già ấy không?”. Thấy mẹ ngủ chung giường với ba, em hỏi: “Tại sao em không được ngủ chung với mẹ?” Thấy anh chị học bài muộn, em thắc mắc: “Tại sao em không được thức khuya?”. Thấy ba ở nhà, bé hỏi: “Tại sao ba không đi làm? Tại sao ba mất việc?”. Và liên tục em hỏi ba mẹ, anh chị hàng trăm câu hỏi “đến mệt người”.

Em bé 3, 4 tuổi hay đặt những câu hỏi về giới tính và về đời sống riêng tư của cha mẹ. Những câu hỏi như: “Tại sao con không có chim?” “Mẹ đẻ con ở đâu?” “Sao ba cứ hay ôm mẹ?” “Sao mẹ nhớ ba?” là những câu các bé thường hỏi mẹ. Sở dĩ quanh quẩn với các đề đề tài này, vì thế giới tuổi thơ của bé còn nhỏ lắm, mới chỉ có bé và cha mẹ, gia đình thôi…

Lớn hơn một chút, bé sẽ hỏi về mọi chuyện, kể cả chuyện chết chóc… khi bé thấy có người chết hay thấy đám tang, người khóc trong xóm, trên tivi.

Khi bị em bé “chất vấn”, cha mẹ thường có nhiều thái độ khác nhau. Có người cha bực bội khi con hỏi đến câu thứ ba và tìm cách bỏ đi. Có người mẹ nổi sùng ngay khi con bắt đầu câu hỏi thứ nhất, nếu bà đang bận nấu ăn hay đang vội đi làm. Có người lững lờ trả lời cho qua chuyện. Cũng có người làm   em “cụt hứng” bằng quát mắng “cả vú lấp miệng em”, cấm em “không được hỏi linh tinh”. 

Cả bốn phản ứng trên đều sai và đáng trách. Sai vì người lớn đã chặn đứng khao khát hiểu biết của em. Đáng trách vì người lớn đã không lương thiện, nhưng lười biếng và dùng bạo lực để bắt em phải dừng lại trên đường tìm sự thật. Người lớn đã lộ cho em thấy cái bất lực của người lớn và  việc xử dụng quyền lực không đúng chỗ của họ. Từ đó, em không còn tin tưởng và mất hứng thú để được cùng người lớn đồng hành trên hành trình truy tìm sự thật. Một cách nào đó, ta có thể nói: người lớn đã làm em thất vọng .

Giáo dục đòi đồng hành và đồng hành đòi hiện diện. Trả lời câu hỏi của con là cơ hội hiện diện. Đó là những dịp tốt để cha mẹ cùng đi với con trên đường tìm sự thật, sự thật không bị áp đặt nhưng sự thật được chính con tìm ra với sự trợ giúp, hướng dẫn cần thiết của cha mẹ. Còn cơ hội nào tuyệt vời hơn là được đi vào đối thoại với con khi con hỏi? Còn phương tiện nào hữu hiệu hơn để soi sáng tâm trí còn non nớt của con khi cắt nghiã cho con những thắc mắc về con người, vạn vật, cuộc đời? Không trả lời hay trả lời cho qua chuyện là đóng mọi cánh cửa vào kho tàng kiến thức và chặt đứt phương tiện tìm tòi, giao lưu với đời sống của con. Cha mẹ khi đó đã tự đào nhiệm khỏi bổn phận làm người đồng hành bằng từ khước sự có mặt của mình trên đường giúp con  tìm sự thật.        

Ở đây, ta cần lưu ý đến hai nguyên tắc căn bản khi trả lời các câu hỏi tạm được gọi là “linh tinh, lang tang” nhưng không thể coi thường của con cái:

a.   Tuyệt đối không nói dối cho qua chuyện:

Sự thật là nguyên tắc vàng trong câu trả lời của cha mẹ. Ngay cả những câu hỏi tế nhị, khó trả lời, cha mẹ cũng không được bóp méo, thay đổi sự thật. Có thể trình bầy sự thật một cách nhẹ nhàng, không gây sốc, nhưng bắt buộc sự thật vẫn phải là sự thật và là nội dung của câu trả lời.

Đừng quên: điều tệ hại đáng kinh tởm nhất trong tất cả các điều tệ hại là gian dối trong giáo dục. Vì thế, cha mẹ phải nằm lòng nguyên tắc vàng này và tuyệt đối không để bị cám dỗ nói dối con.  

b.  Luôn trong tư thế đối thoại:

Khi con hỏi, tức là con muốn đối thoại với cha mẹ. Khi con đặt vấn đề là lúc con chờ một giải đáp thoả đáng. Đối thoại với con là điều cha mẹ cần nắm lấy khi con đặt câu hỏi. Rất khó hình thành được đối thoại giữa cha mẹ - con cái, nên khi có dịp, cha mẹ phải lợi dụng ngay và tận dụng đúng mức để đi vào tâm tư và cuộc đời con cái hầu giúp chúng trưởng thành trong tư duy, tình cảm, hành động. Đừng sợ mất giờ vì con, vì thời giờ cho con là thời gian không bao giờ mất.

Ước mong  cha mẹ là những câu trả lời cho đời con thơ nhiều thắc mắc, nhưng không là cái máy “hỏi - thưa” vô hồn, tự động mà là trái tim của mẹ  “rung” với con trong từng câu hỏi, và là đầu cha “động não” cho tuổi thơ con dồi dào, sinh động.