MẦU NHIỆM TỰ DO CHỌN LỰA GIỮA NHỮNG GIỚI HẠN

         

Được tự do chọn lựa là hạnh phúc lớn của con người, nên ai cũng mơ ước  được tự do chọn đời mình, lựa những người mình thương, những sự, những việc mình thích trong suốt cuộc đời làm người.  Nhưng dường như hạnh phúc ấy không luôn dễ đạt được …

     Không luôn dễ đạt, vì ngay khi vào đời làm người, có ai đã được tự do chọn cho mình cha mẹ, anh chị em, nơi « chôn nhau cắt rốn » ?  Có ai  đã được tự do lựa cho mình dòng dõi, gia tộc, đất nước, quê hương ? Có ai đã được tự chọn thời điểm chào đời, mầu da, tiếng nói, hoàn cảnh lịch sử khi lọt lòng mẹ ? Trái lại, tất cả đã được người khác chọn thay, lựa giùm, mà không  ai đã hỏi  ý kiến, hay quan tâm đến quyền chọn lựa, đồng ý của ta.

   Rồi cuộc sống nổi trôi với những biến cố thăng trầm  đôi lúc làm chúng ta chạnh lòng xót xa  số kiếp, thân phận, gia cảnh của mình, mà chẳng biết cùng ai trải lòng. Chẳng thế mà thi sĩ Vũ Hoàng Chương  đã chí lý  viết nên vần  thơ nặng trĩu nỗi muộn phiền :

                « Lũ chúng tôi đầu thai lầm thế kỷ,

                   Cả một đời u uất nỗi truân chuyên »

để diễn tả tâm sự buồn , rất buồn của những con người không găp thời, không gặp vận may, không thành công trong cuộc sống, nhưng long đong, ngược xuôi, vất vả  để tồn tại.

    Không được tự do chọn lựa cha mẹ, anh chị em, gia thế, dân tộc, mầu da, tiếng nói đã đành, quyền tự do chọn lựa của chúng ta còn bị giới hạn rất nhiều trước những biến cố bất ngờ, đột nhiên, không thể tiên liệu, những sự kiện ngoài dự tính, vượt  khả năng, không thể phỏng đoán, tưởng tượng. Điển hình là thời cuộc bất ngờ đổi thay làm sụp đổ, vỡ vụn toàn bộ ước mơ, kế hoạch và cả những gì đang có trong tay, đang có quyền sở hữu. Và kinh khủng hơn cả là những tai ương  hầu như không bao giờ dám nghĩ tới đã như cơn lũ dữ dội quét sạch tất cả những gì  có mặt. Sau cùng là cái chết, như « dấu chấm hết »  vô cùng tàn nhẫn sẽ không nể nang, sợ hãi bất cứ người nào, nhưng lạnh lùng tước đọat tự do và  mọi thứ quyền lựa chọn của  mọi người.

    Thưc vậy, suy đi nghĩ lại mới thấy con người rất giới hạn, và tự do chọn lựa của con người không lớn và mạnh như  ước mơ, bởi ngay  khi được tự do chọn lựa, người ta vẫn  lấn cấn vì những giới hạn, vẫn mênh mang lo sợ những trở ngại bất ngờ.

   Thế nên nhà Phật nhìn đời là cõi vô thường, bởi vô số giới hạn của đời người và trong  đời sống đã không cho  phép con người nắm  chắc trong tay bất cứ sự gì, cũng không  dám tin tưởng tuyệt đối vào ai, ngay cả chính bản thân mình, bởi tất cả đều mang nhiều giới hạn, và vì giới hạn bao phủ, bủa vây, mà dòng đời   vô thường, bất định.

    Giữa căng thẳng của cơn lốc xóay khao khát tự do và vô vàn giới hạn, người ta có nhiều lựa chọn : hoặc bất lực buông xuôi theo dòng đời vô thường, hoặc bất mãn vùng vẫy chống cưỡng, và rất ít người đã nhận ra qua tự do chọn lựa và dòng đời nhiều giới hạn mầu nhiệm của con người, mầu nhiệm của đời sống, mầu nhiệm của giới hạn.  

   Thực vậy, không ai không khao khát và tìm kiếm quyền tự do chọn lựa và định đọat tất cả những gì liên quan đến hạnh phúc, nhưng đồng thời không người nào cảm thấy  hoàn toàn hạnh phúc vì  ngay khi có quyền tư do chọn lựa những gì mình muốn, và những người mình yêu thương, người ta cũng thoáng lo âu vì mơ hồ biết mình có giới hạn.  

   Để được giải thoát khỏi tình trạng lưng chừng, không bao giờ thỏa mãn trên,  chúng ta cần biết một điều quan trọng, đó là  tự do chọn lựa của con người bị đặt vào hai điều kiện không thể thiếu, đó là phải « thuận theo Thiên Mệnh, và hòa với Tha Nhân », bởi chỉ khi Thuận theo  Trời, và Hoà với người khác đang cùng sống, chúng ta mới khám phá ra  mình là một hữu thể mầu nhiệm, không chỉ có tự do, mà còn có  nhiều kho tàng bí ẩn, thiêng liêng, cao cả, qúy giá khác.

   Thuận theo Thiên Mệnh không được hiểu là thụ động chấp nhận một sắp đặt mang tính áp chế, hình phạt của Trời, nhưng là ý thức về sự quan phòng đầy ắp yêu thương của một Đấng Thiêng Liêng, Chủ Tể  của vũ trụ, muôn loài, và sự hiện diện của mỗi người  là  qùa tặng tốt đẹp cho chính con người ấy và cho cuộc đời,  xuất phát từ tình thương của Đấng Tạo Hoá rất tốt lành ấy.

    Vì nhịp sống thường qúa vội vã, hấp tấp nên trí khôn nhiều người không đủ thời gian suy nghĩ để  nhận ra những kỳ công  được tạo dựng trong  vũ trụ với duy nhất một mục đích là phục vụ hạnh phúc của con người, cũng như trái tim không còn đủ độ nhậy bén, vì nếp sống qúa vật chất, thực dụng để có thể cảm nhận những nét đẹp tuyệt vời, những vẻ đẹp lộng lẫy, những cảnh đẹp hoàn hảo trong thiên nhiên làm  hồn người ngây ngất, lâng lâng.

     Từ những cảm thức cần thiết và chính đáng ấy, con người sẽ nhận ra Đấng Tạo Hóa không chống lại hay ghen tương, thù oán, trừng phạt con người, nhưng đứng về phía con người bằng tình yêu  quan tâm, bằng  gìn giữ  quyền tự do chọn lựa  hạnh phúc đích thực của đời làm người, khi giúp con người vượt qua những giới hạn của kiếp người, điển hình là đau khổ và sự chết mà nguyên nhân cũng như ý nghiã tích cực của những thực tại không thể tránh khỏi này sẽ chỉ có  thể lý giải và hiểu được với tâm tình thuận theo Trời của mỗi người.

  Tâm tình và thái độ thuận theo Trời ấy được định hình và mô tả qua niềm tin : Trời là  Đấng rất tốt lành đã tạo nên mọi lòai vô hình và hữu hình, trong đó có con người một cách rất tốt đẹp, cho hạnh phúc viên mãn của con người, và các thụ tạo Ngài đã dựng nên.

    Bên cạnh điều kiện « Thuận theo Trời » bằng tin vào  tình thương và lòng tốt của Trời, là điều kiện « Hoà với Người » trong cuộc sống, mà ý nghiã căn bản là ý thức mình cần tình người của người khác, cần sống lòng nhân ái với người khác, vì người khác bổ xung những giới hạn của ta, cũng như ta kiện toàn những thiếu sót nơi người khác, và ta cùng người, người với ta  vượt qua khó khăn, trở ngại trong cuọc sống. Với  nghiã đó, đòi hỏi « Hoà với người » sẽ không là việc làm tiêu cực mang tính chủ bại, nhưng là thái độ của người hiểu rõ thế nào là tự do đích thực, khi  khẳng định chính xác : tự do là tự do với ai, tự do cho ai ; và chọn lựa là chọn những gì tốt, lựa những gì đẹp trong tương quan và cho  tương quan với người khác thêm phong phú, tốt đẹp. Vì thế, chọn lựa sẽ không đơn độc, nhưng chọn lựa đòi tương quan ; chọn lựa sẽ không độc đóan, độc tài, nhưng với ý thức và ý chí xây dựng hạnh phúc chung của bản thân và đồng loại. 

    Do đó, « Hoà với người » sẽ giúp chúng ta rút ngắn những giới hạn, thu nhỏ những chướng ngại, bế tắc trong cuộc sống, trên đường đời, và như thế những bước chân cùng người khác tiến về hạnh phúc sẽ phấn khởi, rộn ràng trong an hoà, thư thái. Và như « thuận theo Trời » hệ tại ở niềm tin vào lòng tốt của Trời, « hoà với người » cũng được xây trên nền tảng lòng nhân ái, tình người khi mọi người nhận ra mình không thể đơn độc tự do, đon thân chọn lựa vì  chung quanh là  những  lưc cản, giới hạn khjó có thể vượt qua một mình, nếu không có tình nhân loại, lòng nhân ái, « tương thân tương trợ »,  đỡ nâng, tiếp sức .

   Thực vậy,  kết qủa trước mắt mà ai cũng thấy khi ta thuận theo Trời và hoà với người, đó là ta sẽ không  sợ đời,  không chán đời, không tìm đường lẩn tránh đời người, người đời, nhưng  chấp nhận cuộc đời, đón nhận đời làm người  với niềm vui và hy vọng. Vui vì biết đời làm người không là  án phạt, hay  kiếp sống tiên thiên bất hạnh , nhưng là mầu nhiệm hạnh phúc, vì được  ở trong tương quan thiết thân và tốt đẹp với Trời là Đấng tạo dựng ; hy vọng vì làm người là đồng hành với mọi người, đi chung với cộng đồng nhân loại trên hành trình hạnh phúc, hạnh phúc đích danh đích thực được  góp nhặt,  đan  dệt, hình thành từ  tương quan nhân ái, nhờ lòng tốt, với tình người của mọi người chung quanh đang cùng sống, để từ nay không ai « làm người » như làm  lữ khách đơn độc, một mình sầu buồn lủi thủi lê từng bước nặng nề, như tử tội với xiềng xích trên đường ra pháp trường      

     

        Tóm lại, không có tự do chọn lựa, con người  xuống cấp làm con vật, nhưng tự do chọn lựa không được hiểu như  thao tác của một  cỗ máy tự động, vô hồn, vô cảm, nhưng tự do của con người mang tính huyền nhiệm vì là hình ảnh Thượng Đế, là dấu ấn của Trời  nơi con người, cũng là khả năng chọn lựa như dấu chỉ của con người là   thụ tạo  vượt trội hơn các thụ tạo khác, vì có xác và hồn. Cũng chính giữa những giới hạn của thụ tạo như tình trạng vô thường, thực tại khổ đau và sự chết, mà tự do chọn lựa của mỗi người cùng lúc có giá trị  của mầu nhiệm, vì chạm tới Trời, và giá trị thân phận, vì cần có nhau, như những con người có giới hạn đang cùng bước trên hành trình về Vô Hạn.

    Vì thế, những giới hạn của thân phận người mà chúng ta đối mặt trong đời người không được coi là những yếu tố phá hoại tự do chọn lựa. Trái lại, chính trên con đường tự do chọn lựa  giữa những giới hạn của thân phận người, mà hạnh phúc  được làm người nẩy mầm, giá trị tự do được trổ sinh hoa trái,  khả năng chọn lựa được phát triển, nhờ niềm vui được Trời thương, niềm vui  được đặt trọn niềm  tin vào lòng tốt của Thượng Đế. Cùng với niềm vui của đức tin là  niềm  hy vọng sẽ đến đích của đời  làm người, nhờ những bàn tay nhân ái  của người chung quanh, và  đôi vai nghiã tình của chính ta luôn  sẵn sàng gánh vác những giới hạn của nhau, mang lấy những, vô thường,  bất trắc tuy có làm tổn thương, sứt sát  đôi chút,  nhưng chắc chắn không bao giờ làm sút giảm giá trị  mầu nhiệm của tự do chọn lựa giữa những giới hạn của đời làm người.

    Ước gì  đời làm người của mỗi người chúng ta mãi đẹp  trong mầu nhiệm của tự do chọn lựa giữ     a những giới hạn, nhờ tin vào Trời yêu thương, và thương người đời trong tim.

Jorathe Nắng Tím