Chương V: CON CÁI HẬU LY DỊ

Khi mâu thuẫn, bất đồng, bất hoà, vợ chồng thường đem con cái ra để hằn học, chỉ trích, đấu đá nhau. Đại loại những điệp khúc quen thuộc như: “Ông không lo con cái gì hết. Việc lớn nhỏ gì của con cũng đến tay tôi”, “Bà bỏ bê con, chỉ lo  tám chuyện, ngôi lê mách lẻo”, “Con chung, chứ phải con riêng tôi đâu mà ông không đoái hoài đến chúng nó”.

Vợ chồng bất hoà thường chung một chiến thuật: đem con cái ra làm con tin, điều kiện thương lượng, trao đổi. Và người ta không thể bỏ qua chỗ đứng của con cái trong mọi vấn đề của vợ chồng lúc thuận hoà cũng như bên bờ đổ vỡ.

1.   Tình cha, tình mẹ, tình con:

Người ta có thể khác nhau ở cách diễn tả, nhưng tình yêu cho con thì cha mẹ bình thường nào cũng có.Tất nhiên cũng có một số rất ít những người mẹ “bất thường”, người cha “bệnh hoạn” nhẫn tâm bán con, hãm hiếp con, hành hạ con để thoả mãn bản năng thấp hèn, hoặc tính tham lam không đáy.

Cha mẹ thương yêu con, con cái  kính yêu cha mẹ. Đó là quy luật tự nhiên và tình cảm thiêng liêng trong tương quan cha mẹ - con cái. Quy luật tự nhiên này nối kết và làm cho kẻ được sinh ra và đấng sinh thành không bao giờ muốn rời xa nhau. Họ ở với nhau, gần sát bên nhau, chung nhau một mái nhà, căn hộ, vì không muốn rời xa nhau. Không rời xa nhau, vì tình cha mẹ đòi ở gần con, và tình con khao khát ở với cha mẹ. Vì thế mới khổ khi phải cách xa, đau khi phải chia lià, xót xa khi phải ly tán; bởi đã là gia đình, đã chung  một mái ấm, người ta rất sợ phải xa nhau như tiếng ca muôn thưở của cả nhà : “xa là nhớ, gần nhau là cười”.

Nhiều người lầm tưởng: cứ lo cho con ăn mặc đầy đủ, vật chất dư thừa, đời sống tiện nghi “tận răng” là thương con, và chu toàn bổn phận làm cha mẹ. Đồng ý: vật chất là điều không thể thiếu, nhưng con cái đâu chỉ có  nhu cầu vật chất, chúng còn những nhu cầu tinh thần, nhu cầu thiêng liêng khác, và một trong những nhu cầu thiết yếu, căn bản, đó là sự hiện diện của cha mẹ.

Sinh hoạt ngày nay trong một xã hội chạy đua với thời gian  thì sự hiện diện thường xuyên của cha mẹ bên con cái ngày càng trở nên qúy hiếm. Vì đòi hỏi gay gắt của việc làm, vì phải cạnh tranh không ngơi nghỉ và đấu tranh liên tục, cha mẹ không còn nhiều thời giờ cho con, không tìm được thời gian dành cho con trọn vẹn, và đó chính là lỗ hổng lớn, thiếu sót không thể coi thường và là nguy cơ đe dọa  công trình giáo dục con cái và hạnh phúc gia đình hôm nay.

Vì con cái khao khát ở với cha mẹ, cũng như cha mẹ không muốn rời xa con cái, mà ly dị trở thành nỗi đau không chỉ cho cha mẹ mà cho cả con cái, vì chúng không muốn mất cả hai người đã sinh ra và yêu thương chúng. Cũng vì lý do này mà vợ chồng rất do dự trước quyết định ly hôn.

Do dự, ngần ngại, kể cả sợ hãi trước ly hôn hầu hết không vì sợ mất nhau, trái lại vợ chồng bất hoà, bất đồng, bất mãn, bất tín, bất trung đối với nhau chỉ mong sớm rời xa nhau để không còn phải chịu đựng nhau như án tù chung thân, như hình phạt hoả ngục, nhưng sở dĩ phần đông đã không dám bạo tay xé hôn ước chính là vì không muốn mất con, xa con, thấy  con bị vợ mới của chồng cũ mình nạt ộ, sai khiến, hay  con mình bị chồng mới của vợ cũ mình nhiếc mắng, hành hạ. Nỗi đau của cha mẹ trước nguy cơ mất con và thảm cảnh con mình bị ngược đãi làm quặn thắt tim cha, tan nát lòng mẹ, vì tình phụ tử, mẫu tử vẫn còn đó tha thiết réo gọi, sôi sục thôi thúc, mạnh mẽ áp lực.

Thực vậy, hỏi tim ai không nhói đau khi nghe con gái năm tuổi phụng phịu: “Con không muốn ba mẹ bỏ nhau đâu. Ba mẹ bỏ nhau, con ở với ai ?” hoặc con trai lớp bốn  nước mắt lưng tròng: “Con muốn ở với cả ba và mẹ. Tại sao ba mẹ không ở chung với con nữa ? Con thấy ba mẹ cứ ở chung, có sao đâu ? ”.

Đúng thế, “có sao đâu” chuyện ba mẹ tiếp tục ở với con trong căn hộ thân thương, dưới mái nhà ấm áp, vì đối với các con, cha mẹ ở chung và con cái ở cùng cha mẹ là điều hiển nhiên, không được đặt thành vấn đề. Nhưng các con đâu có hiểu: vấn đề riêng của cha mẹ đã trở thành vấn đề chung của cả nhà và chuyện người lớn mang đến những hậu qủa đau thương trên đám con ngây thơ, bé bỏng. Tai ương đã thực sự  sụp đổ trên con cái khi đơn xin ly hôn của cha, mẹ được nộp và thủ tục phân chia con cái được nghiên cứu, tiến hành không khác thủ tục phân chia tài sản. Con cái sẽ phải “tan đàn xẻ nghé”, đứa ở với cha, đứa ở với mẹ, hoặc phải bỏ cha ở luôn với mẹ, hay bỏ mẹ ở mãi với cha.

Nhưng dù phân chia công bằng, chính xác thế nào đi nữa, và sắp xếp khéo léo đến đâu, con cái vẫn mất thăng bằng tâm lý, bị khủng hoảng, vì chúng ý thức rất rõ, và cảm nghiệm rất sâu, rất mãnh liệt: chúng được sinh ra bởi cả cha và mẹ, nên cần sống với cả mẹ và cha. Mẹ không thể thay thế cha, cha cũng không thay thế được mẹ. Mẹ có chỗ đứng đặc thù của mẹ trong lòng con, ba có vai trò riêng biệt của ba trong đời con. Không người nào có thể bao sân, thay cho người khác; cũng như mẹ không thể coi nhẹ phần đóng góp của cha trong sự phát triển nhân cách và thành công của con. Cha và mẹ, cả hai đều cần thiết, nên khi mất cha là con trở thành đứa con mồ côi cha, mất mẹ thành mồ côi mẹ cũng như khi phải xa cha là hiu hắt đời con vắng cha, và héo hon đời con đơn côi khi không được sống gần mẹ.    

2.   Ly hôn là ly tán gia đình:

Những cặp vợ chồng chưa có con thì ly dị chỉ là cuộc ly tan giữa hai người lớn trước đó đã ký chung một khế ước hôn nhân. Trong trường hợp này, tài sản là đề tài được bàn tới, ngoài ra không còn gì phải bận tâm sau khi chia chác xong. Trái lại, những vợ chồng đã có con, nhất là con còn nhỏ, mà ngay cả con đã trưởng thành nhưng còn ở với cha mẹ, còn cần cha mẹ giúp đi học, kiếm việc làm, lập gia đình thì vấn đề sẽ nhiêu khê, phức tạp và kéo dài không biết đến bao giờ.

Vì con cái không như tài sản vật chất chia đều là xong, chia công bình là ổn thoả, chia hợp lý là thoả mãn yêu cầu, nên ly dị trở thành  nguyên nhân gây ra nhiều nỗi niềm : niềm đau nỗi buồn, niềm thương nỗi nhớ, niềm khắc khoải - nỗi băn khoăn:

a.   Niềm đau nỗi buồn khi phải xa con.

Từ nay cha, hoặc mẹ không còn được ở gần con, được tận tay lo cho con từng bữa ăn, giấc ngủ và trực tiếp giải quyết những khó khăn của con, vì quyết định chia con của toà án. Con sẽ phải xa cha hoặc mẹ, và cảnh chia ly sẽ làm tê tái trái tim cha, đứt ruột nát gan mẹ.

Quả thực, không vợ chồng ly dị nào có thể phủ nhận hoặc quên được cảnh đoạn trường chia ly khi nhìn đám con đứng khóc: đứa thổn thức khóc  ròng,  đứa nức nở gào thét,  đứa rấm rức nghẹn ngào, đứa nnước măat vỡ oà vì phải xa mẹ, mất cha. Còn nỗi buồn nào da diết hơn khi con phải  xa vòng tay mẹ . Còn niềm đau nào quặn thắt hơn khi bất lực nhìn con thơ dại vụt khỏi tầm tay của tình cha  che chở, bảo bọc. Chắc suốt đời sẽ không có niềm đau, nỗi buồn nào đau hơn, buồn hơn và hình ảnh buồn đau này sẽ mãi ám ảnh vợ chồng ly dị.

b.   Niềm thương, nỗi nhớ con:

Xa là nhớ, nên càng xa nghìn trùng, càng thăm thẳm, biền biệt trong không gian và thời gian, sẽ càng thương nhớ khôn nguôi, càng não nề, trăn trở. Mẹ nhớ con, thương con, vì con không còn ở với mẹ để mẹ biết con cần gì, thiếu gì, đợi chờ gì. Từ nay, con xa mẹ, tuy vẫn ở trong nhà cha con, nhưng nhà từ nay thuộc quyền điều hành của người đàn bà khác, không phải mẹ, nên con sẽ tủi thân vì không có mẹ, sẽ buồn, sẽ khóc vì người đàn bà mới sẽ không thương con và cưng chiều con như mẹ. Không ai cấm được niềm thương trong hồn mẹ  khi không có con ở cùng; không ai ngăn được nỗi nhớ của cha khi không được sống kề cận con, và thương nhớ ấy sẽ rất kinh khủng  nếu con cái lâm vào hoàn cảnh thiếu thốn, bất hạnh, bị bạo hành, bạc đãi.

c.     Niềm  khắc khoải, nỗi băn khoăn cho tương lai, hạnh phúc của con:

Không cha mẹ nào không lo lắng cho tương lai của con, không lo sợ những bất hạnh có thể đổ ập trên đời con. Tình cha mẹ là từng phút  băn khoăn, từng giây thấp thỏm, từng đêm thao thức vì tương lai, và hạnh phúc của con. Nỗi lo ấy nay sẽ lớn hơn, khi không còn được ở gần con để hướng dẫn, nâng đỡ, ủi an. Và càng thấy rõ  đường con đi chông gai, mẹ càng thót tim xót ruột, vì  không còn khả thể  dõi từng bước con đi  và tránh cho con những cạm bẫy hiểm nguy trên  đường đời. Nỗi sợ ấy sẽ ngày càng ác liệt đe dọa khi ngày mai của con dầy đặc suơng mù mà cha thì ngày càng bất lực, vì không ở bên con, chưa kể từ nay cha bận bịu, vất vả vì  gánh nặng của gia đình mới.

Thảm cảnh kinh hoàng nhất mà vợ chồng ly dị phải đối phó chính là niềm thương nhớ con ở hiện tại và nỗi lo ngày mai cho con cái. Bởi khi không còn được ở gần con, ở với con, cha mẹ mới thấm thiá nỗi bất hạnh làm cha mẹ mà không được quyền lo cho con, không còn khả năng chuẩn bị tương lai cho con, không còn tư thế gầy dựng hạnh phúc cho con. Thực tế đã chứng minh điều này, khi một trong hai người vì tự ái hoặc vì muốn trả thù người bạn đời cũ đã không cho người kia được thăm nom con, cũng không được quyền tham dự, chia sẻ nghiã vụ và quyền lợi của đấng sinh thành trên con cái mình. Bao nhiêu người cha đã đành nuốt lệ khi không được giúp con mình thành đạt, chỉ vì “mẹ nó”, “bố nó”, tức người vợ cũ, chồng cũ quyết tâm và dùng mọi biện pháp  cấm đoán, ngăn cản.

Tình trạng sẽ còn bi thương hơn nếu cả hai người ly dị đều tái hôn. Ở vào hoàn cảnh mới với nếp sống “con anh, con tôi, con chúng ta”, những đứa trẻ phải ở chung với dượng, hoặc kế mẫu thường khó có thể hạnh phúc và thành công, vì tâm lý thiếu quân bình, tình cảm xáo trộn  do không còn sự hiện diện yêu thương và bảo đảm của cả cha và mẹ, chưa kể áp lực thường xuyên nặng nề của bố dượng, kế mẫu và con cái riêng của những nhân vật vốn xa lạ nhưng bỗng có toàn quyền này.       

d.   Nỗi khổ thấy con cái bị biến thành món hàng, điều kiện, phương tiện:

Chứng kiến con cái bị biến thành  món hàng để trao đổi, điều kiện cho những  yêu sách, và phương tiện để thương lượng bởi chính mẹ hoặc cha chúng là đau khổ của người cha, người mẹ đứng đắn, lương thiện và đầy tình thương con. Cái oái oăm man rợ và đáng sợ ở đây chính là mẹ, hoặc cha đã nhẫn tâm dùng con ruột mình như món hàng trao đổi, biến con thành điều kiện để làm áp lực trên người chồng, người vợ cũ. Có  những cái “nếu” phi nhân đến rùng mình: “Nếu anh không đưa gấp số tiền tôi muốn, tôi sẽ bỏ đói con”, “nếu anh không làm như tôi yêu cầu, tôi sẽ bán con, cho nó nghỉ học, bắt đi lấy chồng Đài Loan” Ôi những cái “nếu” của thời hậu ly dị giữa hai người  không còn chung sống đã cạn tình, cạn nghiã; những cái “nếu” kinh hãi vì qúa kinh khủng, kinh hoàng của những người cha, người mẹ chỉ vì cần trả thù người phối ngẫu cũ đã dã man biến con mình thành một món hàng mua bán, điều kiện thương thảo, phương tiện đạt yêu sách.

Hậu ly dị với những thảm kịch, trong đó có thảm kịch biến con cái thành những diễn viên bất đắc dĩ và tội nghiệp, đáng thương. Khi vô tâm, vô cảm dùng con như phương tiện để đạt những yêu cầu ích kỷ, và thoả mãn lòng thù hận đối với người bạn đời cũ đã ly dị, người ta đã vi phạm nhân quyền, chà đạp nhân phẩm và phạm trọng tội chống lại nhân loại.

e.    Nỗi tủi nhục khi bị chính con mình khinh khi, phủ nhận:

Người ly dị, ngoài những cái đau vì xa con, mất con, không lo được cho con, không còn quyền trên con, có thể phải chịu thêm một nỗi đau ngút ngàn khác, đó là bị chính con mình khinh khi, phủ nhận.

Sau khi ly dị, vợ chồng thường mở chiến dịch giải trình, cắt nghiã, phân bua lý do đã đưa đến ly dị và hầu hết đều nhận phần đúng về mình, đồng thời quy trách, quy tội cho người bạn đời đã ly hôn. Mục đích là chứng minh mình vô tội, mình tử tế, mình đàng hoàng, mình không sai, không làm bậy, và thủ phạm gây nên mọi rắc rối, phiền phức, kể cả tội ác chính là người kia.Và  đối tượng thứ nhất, ưu tiên số một cần lôi kéo chính là con cái.   

Con cái được cả cha lẫn mẹ tôn lên làm trọng tài, những trọng tài đã bị mua chuộc, nhồi sọ bởi đấu thủ. Đã không thiếu những người mẹ cay nghiệt lên án chồng cũ và dùng mọi thủ đoạn kéo con cái về phe mình và đạo diễn, thúc đẩy, mua chuộc chúng bôi bác, mạ lỵ, lên án cha chúng. Họ muốn biến những đứa con thành địch thủ của cha và vận dụng mọi khả năng, phương tiện đạp đổ danh dự, dầy xéo uy tín của  cha chúng. Cũng đã xẩy ra bi kịch con gái bị mẹ mê hoặc đã dựng chuyện tố cáo cha ruột hãm hiếp mình. Và nhan nhản những đứa con đã từ chối, phủ nhận  cha hoặc mẹ chỉ vì bị đầu độc, xúi bẩy bởi một trong hai đấng sinh thành.

Cũng có những trường hợp cả cha và mẹ ly dị đều bị con cái từ bỏ, nguyền rủa vì  cho rằng cha mẹ đã không chu toàn bổn phận làm cha mẹ đối với chúng, nhất là đã làm chúng khổ, bị thiệt thòi,  chịu nhiều căng thẳng tinh thần vì những tháng năm mâu thuẫn chồng chất giữa  cha mẹ. Khi nguyền rủa, khinh khi cha mẹ, con cái không những không  nhận những nguời đã sinh thành ra mình là cha mẹ, mà còn muốn xóa sạch những dấu ấn yêu thương của cha mẹ trong đời chúng. Phần đông có thái độ đối kháng cực đoan như trở nên cực kỳ keo kiệt, bủn xỉn nếu cha mẹ đã có lối sống hoang phí, bừa bãi để rồi bị khánh kiệt, nghèo túng. 

Tội nghiệp những người cha, người mẹ bị con cái khinh bỉ, kể tội, lên án. Có những nỗi đau có thể nguôi ngoai với thời gian, có những nỗi khổ có thể vơi dần theo năm tháng, có những nỗi buồn sẽ phôi pha, lắng đọng; nhưng tủi hổ bị con khinh, nhục nhằn bị con từ chối là những “vết thương lòng” sâu hoắm tưởng chẳng bao giờ chịu liền da, và qua đến  kiếp sau chắc cũng còn  nhức nhối. 

Tóm lại, con cái là vấn đề lớn trong sự việc ly dị của vợ chồng. Chính vì là vấn đề lớn mà người trong cuộc dễ bị hốt hoảng, mất tinh thần khi giải quyết. Người ta có thể sai lầm trong việc khác, nhưng việc con cái, thiết tưởng phải hết sức cẩn trọng để tránh sai lầm, vì bất cứ sai lầm nào liên quan đến con cái đều kéo theo những hậu qủa rất đáng buồn và dường như không thể cứu chữa sau đó.

Các nhà tâm lý gia đình đề nghị vợ chồng trong thời hậu ly dị phải tuyệt đối tránh thái độ khiêu khích, tấn công nhau. Bởi khi rơi vào tình trạng hiềm khích, thù hận, người ta khó tránh khỏi một việc làm cực kỳ nguy hiểm vì có hại trên con cái, đó là lôi kéo đồng minh là con cái để bôi nhọ danh dự, sát phạt, xử tội nhau. Đừng quên người phối ngẫu vừa ly dị với ta là cha, là mẹ của con ta, nên khinh miệt, nguyền rủa, tấn công họ tức là triệt hạ cha, mẹ của con. Làm như thế, liệu ta có tránh cho con một nỗi đau u uất mới ?    

Thái độ được khuyến khích là thái độ xây dựng bằng cách tránh những gì tiêu cực, phá hủy, tiêu diệt, nhưng phát huy tinh thần cởi mở, tương kính và giúp con cái yêu mến cả cha lẫn mẹ , cho dù hai người không còn chung sống và không còn là vợ chồng. Tấm gương sáng đem lại niềm vui, nguồn an ủi lớn cho con cái trong gia đình đã ly tan vì ly dị là thái độ tương kính, và những việc làm tương trợ của cha mẹ đã ly dị. Con cái sẽ bám vào đây như người chết đuối bàm chặt phao cứu hộ. Nhở phao tương kính, tương trợ, con cái còn tìm được chỗ dựa, bến đỗ an toàn cho cuộc đời nhiều cam go, thử thách của những đứa con từ nay không bao giờ được chung sống với cả cha lẫn mẹ dưới cùngmột mái nhà, trong cùng một tổ ấm. 

Vợ chồng sau khi ly dị nên tránh tiếp tục cuộc chiến “không đội trời chung”, nhưng hãy buông tha nhau để con cái  được sống bình an. Đừng để cuộc sống của con cái tiếp tục chao đảo, ngột ngạt, sầu buồn, bất hạnh vì cha mẹ cắn xé nhau như hai kẻ thù.

Ý tưởng và thái độ ghen tuông, “không được ăn nên đạp đổ” khi chồng, hoặc vợ cũ  đi thêm bước mới, lập một gia đình mới luôn dẫn đến hành vi tạo áp lực trên con cái để con cái phải vào phe mình tìm cách phá hoại hạnh phúc mới của chồng cũ, vợ cũ. Không thiếu những thảm kịch mà diễn viên chính là con cái của cha mẹ đã ly hôn. Gọi là thảm kịch vì hậu qủa mang lại luôn rất thảm hại, đáng thương.

Tóm lại, hai người ly dị phải đủ bình tĩnh  để nghĩ đến hạnh phúc của con cái. Dù gì đi nữa, các con cũng là con của cả hai người, nên chúng rất đau khổ khi bị giằng kéo, xâu xé bởi lòng ích kỷ, căm phẫn của hai cha mẹ. Ở vào hoàn cảnh bi đát, khó sống, khó xử này, con cái sẽ chọn con đường thoát ly, “bụi đời” để không cỏn bị bán đứng hay bị biến thành món hàng trao đổi “không bao giờ ngã ngũ giá cả” giữa hai người đã sinh ra chúng.

Nhiều đôi ly dị đã biết đặt con cái lên hàng đầu, trên những tranh chấp, kèn cựa để bảo đảm tối đa quyền lợi và thành công của con cái. Chính vì đồng thuận lo cho con, họ coi nhau như những người bạn trên hành trình mới, với cuộc sống mới, mà không gây phiền phức, cản trở cho nhau. Họ là những người thức thời khi chọn thái độ của người tử tế để mọi người trong cuộc đều được tôn trọng và hạnh phúc.

Họ là người thức thời khi biết tìm mọi phương án tốt nhất cho hạnh phúc của con cái. Dù chúng ở với mẹ hay cha, dù chúng ở với các con riêng của vợ mới, chồng mới, người ly dị khôn ngoan vẫn có thể vận dụng mọi khả năng để quyền lợi của con mình không bị lấy mất. Và để thực hiện được điều này, điều kiện phải có chính là tương quan thân thiện và bầu khí hoà bình giữa hai cha, mẹ đã ly hôn.

Họ cũng là người tử tế khi tuyệt đối tôn trọng đời sống mới của nhau, tôn trọng quyết định làm lại cuộc đời của nhau. Những chuyện riêng tư, những lấn cấn, lôm côm, cả những bí mật về nhau phải được quên đi,  và cho trôi hẳn vào dĩ vãng. Nhờ thế, cả hai đều được thanh thản, an bình. Thái độ qủang đại là điều không thể thiếu ở thời hậu ly dị để mọi khó khăn vật chất, tinh thần của hai bên được vơi nhẹ, nhất là tránh cho con cái rơi xuống hố thất vọng một lần nữa.