III. Ý NGHIÃ PHỤC VỤ TRONG TỪ THIỆN

Có nhiều người quan niệm: làm từ thiện là bố thí của cải dư thừa, cho người nghèo những gì mình không còn dùng, hay khá hơn là làm phúc cho người xấu số một số tiền như chút qùa nhân đạo. Cũng có người cho rằng: làm từ thiện là để chuộc tội riêng, tích lũy ơn phúc cho mình và gia đình hay đền trả những bất công, tai họa mình đã gây nên cho đời. Và quan niệm chung của đại đa số thường xoay  quanh hai trục: làm từ thiện là cho đi một phần của cải và việc làm từ thiện đem lại phúc đức, ơn lộc cho mình, cho người thân của mình.

Nếu chỉ quan niệm làm từ thiện như thế, thì yếu tính của việc làm từ thiện đã bị bỏ quên. Yếu tính đó là tinh thần phục vụ.

Đi làm từ thiện mà không mang theo tinh thần phục vụ thì việc từ thiện chẳng qua chỉ là một đổi chác, một câu chuyện bán buôn, thương mại: người nghèo như món hàng mang lợi nhuận là ơn phúc và tôi bỏ tiền mua lấy món hàng này. Người nghèo là mối lợi tinh thần mà chỉ nơi họ, tôi mới mua được trạng thái an ổn, thoải mái cho lương tâm và sắm sẵn cho mình phần phúc mai hậu. Việc từ thiện lúc đó trở thành chuyện đầu tư mà người thu lời chính là người bỏ vốn như quy trình tự nhiên của kinh doanh.

Qủa thực, nếu không cảnh giác đủ, ta sẽ dễ dàng rơi vào tình trạng làm từ thiện vì mình, và từ thiện sẽ không còn mang ý nghiã nguyên thủy và phải có của nó.

Các nhà xã hội, luân lý, đạo đức đều đồng ý: yếu tính cuả từ thiện là tinh thần phục vụ. Phục vụ là hành động phát xuất từ tình yêu, nên không yêu không thể phục vụ. Phục vụ  nhắm thẳng đối tượng được phục vụ và chỉ duy nhất đối tượng này. Chệch đường phục vụ, sẽ tiếp ngay một khúc quặt nguy hiểm, đó là ích kỷ, trục lợi.   

Phát xuất từ tình yêu, phục vụ được nuôi dưỡng cũng bằng tình yêu và hướng đến tình yêu như mục đích. Khi làm từ thiện, ta làm vì yêu người cơ nhỡ, thiếu thốn, đau khổ và  giúp đỡ, chia sẻ với họ bằng chính tình yêu dành cho họ. Như thế người được giúp đỡ là nhân vật chính, đối tượng chính, người duy nhất hưởng phúc lợi. Phục vụ cho phép người cho - kẻ nhận bình đẳng, ngang hàng. Phục vụ nối nhịp cầu cảm thông, tin yêu giữa người nhận - kẻ cho. Phục vụ lấp kín hố sâu giai cấp và vô hiệu hoá chủ trương tranh đấu, bóc lột chủ - nô. Phục vụ tạo điều kiện cho một cuộc sống văn minh tình người và một xã hội kinh tế quân bình, hợp lý.

1.    Phục Vụ không dễ

Phục vụ khó như tha thứ, vì tự nó là một thách đố của tình yêu.

a.   Là thách đố của tình yêu:

Phục vụ đòi ta phải đặt mình ở nhịp độ của người ta phục vụ, thay vì bắt họ hoà vào nhịp độ sẵn có của ta. Phục vụ ai  là đáp ứng nhu cầu của họ khi họ cần, chứ không nhằm đáp ứng nhu cầu  của ta, dù nhu cầu ấy có chính đáng đến đâu đi nữa; vì thế  phục vụ không là hoạt động nhắm tìm thoải mái , niềm vui  riêng, nhưng nhắm hạnh phúc, niềm vui của đối tượng.

Khó khăn đầu tiên trong phục vụ là ta dễ dàng hăng say, nhiệt thành  hiến thân cho người  khác, nhưng cùng lúc ta không  chấp nhận họ làm trái  ý  ta, hay làm lệch lạc thời khoá biểu của ta.  Thí dụ : ta chỉ  muốn gặp người nghèo, khi ta khỏe mạnh, thành công, phấn khởi... nhưng ngược đời thay, người khốn khổ lại hay cần ta, tìm ta khi ta mệt mỏi, bận bịu, chao đảo, chênh vênh... Ta chỉ thích làm từ thiện đúng giờ, đúng giấc; nhưng oái oăm thay, người nghèo lại cần ta ở những giờ ta không hoạch định. Chính vì nhịp sống của ta không cùng nhịp sống của người ta giúp, nên để phục vụ họ, ta phải từ chối nhịp sống của mình để hoà vào nhịp sống của  họ; nhờ vậy phục vụ của ta mang giá trị lớn vì ta dám quên mình, bỏ mình vì yêu thương. Nói cách khác, phục vụ mang lại hoa trái của một tình yêu lớn khi tự đặt mình bé nhỏ và luôn sẵn sàng truớc nhu cầu của người khác. Bé nhỏ trước người yếu đuối là để nỗi đau của họ trong trí óc, tận trái tim, trên môi miệng, bên khóe mắt  của ta để có thể mau mắn đáp ứng nhu cầu khẩn thiết của họ. Sẵn sàng trước nhu cầu của người “thấp cổ bé miệng ” là ra khỏi “cái tôi chật chội, khép kín” để hoà vào nhịp sống của người đang cần ta chia sẻ . Trong bé nhỏ và sẵn sàng, ta đã vào cuộc đời người khác khi phục vụ họ để cùng chung nhịp  bước hạnh phúc của những người  đang cần “yêu và được yêu”.     

b.  Phục vụ khó, vì đòi  trung thành:

Tại sao phải trung thành khi làm từ thiện ?

Có hai nguyên nhân làm ta chóng chán và dễ buông xuôi khi làm từ thiện là yếu đuối trong ta và lỗi lầm nơi người được giúp:

· Trong con người ta luôn có hai yếu đuối làm cản trở bước chân bác ái, từ thiện. Đó là sự sợ hãi và tính lười biếng. Ta có thể thấy người khác đau khổ, nghèo đói, bệnh hoạn và biết họ rất cần ta; nhưng ta không muốn đến gần họ và  tìm giải pháp giúp họ. Thấy, biết và làm là một khoảng cách còn khá xa, một hành trình dài cần nhiều cố gắng, nỗ lực để vượt qua. Yếu đuối trong con người  ta là yếu đuối muôn thưở của quan chức vị vọng, giáo sĩ có  thần thế đã lạnh lùng liếc nhìn người bị bọn cướp đánh nhừ tử,  đang quằn quại “nửa sống nửa chết” bên đường, rồi thản nhiên bỏ đi, không một lời ủi an, một việc làm chia sẻ như  câu chuyện người Samaritanô nhân hậu trong Kinh Thánh (Lc 10, 29-37). Những người này đã bỏ đi, vì lịch làm việc của họ đầy kín, thời giờ của họ qúy báu, ít ỏi và nỗi đau của đồng loại không là ưu tiên trong sinh hoạt.

Câu chuyện người Samaritanô bác ái là hình ảnh người làm từ thiện chân chính, khi sẵn sàng bỏ thời giờ, tiền bạc vì người anh em bị nạn không hề quen biết. Cũng cùng tuyến đường với quan chức và giáo sĩ, ông thấy có người bị thương nặng đang rên rỉ một mình. Với tất cả tình nhân loại, ông đã xuống ngựa để yêu thương,  chia sẻ, cứu giúp với  thái độ tế nhị, ân cần, kín đáo. Ông đã vượt qua  khuynh hướng sợ “dây vào những việc thiên hạ làm gì cho rách việc” và tính lười biếng, “không muốn cái thân phải nhọc mệt vì những chuyện bao đồng” để thực hiện một việc từ thiện anh hùng: cứu sống một nạn nhân không hề quen biết. Vượt qua  sợ hãi và lười biếng là một hành vi anh hùng đã cho ông nhiệt tình dừng chân đến tận nơi, ẵm người bị nạn lên và tận tình đưa đến quán trọ để nạn nhân được băng bó, cấp cứu. Trước khi phải rời nạn nhân để tiếp tục hành trình, ông đã không quên thanh toán chi phí và gửi chủ quán thêm tiền chi phí ăn ở, thuốc men và dặn dò chủ quán chăm sóc cẩn thận.

Câu chuyện  người Samaritanô nhân lành thật cảm động và không lỗi thời, vẫn nhan nhản xẩy ra hôm nay, ở ngay nơi chúng ta đang sống.  

· Đó là về phiá người làm từ thiện. Về phiá  người nhận sự giúp đỡ cũng không thiếu lỗi lầm. Lỗi lầm thường gặp nơi họ là tính bất nhất, mâu thuẫn :  hôm qua họ vừa rối rít yêu cầu ta giúp đỡ chuyện này, sáng nay đã than thở đòi giúp chuyện khác và oái oăm thay, hai chuyện của hai ngày có khi lại hoàn toàn đối chọi, trái ngược nhau. Hơn thế nữa, vì nghèo, thất học nên họ không biết cư xử “ dễ thương, hợp lý” nhưng thường thô kệch, thiếu sót, đôi khi vô duyên, sống sượng  đến lố bịch, côn đồ. Giúp đỡ những con người nhiều thiếu sót, lầm lỗi này không dễ vì ta sẽ bị cám dỗ nói với họ : “Được, anh chị về đi và khi nào sống đàng hoàng, tử tế hơn, tôi sẽ trở lại giúp”.

Thế là từ thiện trở thành “tự biến”  khi cả  bên nhận, bên cho đều không chịu được nhau, nên cả hai cùng tự biến khỏi đời nhau, kết thúc chuyện làm từ thiện.

Trước khó khăn thứ hai này, chỉ có lòng trung thành mới giúp người làm từ thiện vượt rào cản trở.  Chỉ lòng trung thành mới  cho ta sức mạnh để chấp nhận những  thử thách và khó khăn do lỗi lầm của người khác và yếu đuối của chính ta. 

Lòng trung thành được xây trên kiên nhẫn và hy vọng. Cả hai được nuôi dưỡng bởi tình yêu. Khi trái tim rạo rực lửa yêu thương rồi thì bất cứ cơn gió tội lụy, yếu đuối, lầm lỡ nào cũng không dập tắt được.

Như thế, ngoài tình yêu dành cho những người anh em đau khổ, bất hạnh, ta không thể  tìm ra công thức nào khác  tốt hơn giúp ta trung thành mãi với lòng nhân ái qua việc làm từ thiện.

c.                       Phục vụ khó vì cần một thái độ trong sáng khi biết đón nhận những người khác cũng đang phục vụ như mình.  Tại sao có khó khăn này?

Khó khăn phát sinh do ảo tưởng: mình toàn năng và có mặt ở mọi nơi, mọi chỗ. Chính ảo tưởng này gây nên ghen tuông, cạnh tranh, so sánh giữa những người cùng làm từ thiện. Khi làm từ thiện, ta không làm một mình, nhưng chung quanh có những người khác cũng làm từ thiện như ta. Đối diện và cùng làm với những người khác, ta sẽ thấy có khi họ giỏi hơn mình, làm được nhiều chuyện hơn mình, có ảnh hưởng hơn mình, hy sinh hơn mình...Từ đó ta thấy mình hụt hẫng khi khám phá mình không toàn năng và không làm được tất cả mọi sự. Bao lâu  chưa nhận ra căn tính của việc làm từ thiện là cởi mở cõi lòng, trải rộng tình yêu,  bấy lâu người ta dễ rơi vào tình trạng căng thẳng vì so sánh thành - bại của công việc, hơn thua trong ảnh hưởng, nặng nhẹ của số lượng trên bàn cân. Cốt lõi của vấn đề là tấm lòng cởi mở trong sáng cho nhau. Từ cõi lòng tràn đầy tình yêu ấy, mỗi người được mời gọi phục vụ tha nhân theo như khả năng và ơn gọi riêng của mình, nhưng tất cả quy về một mục đích là hạnh phúc của những người anh em đáng thương đang cần được chia sẻ, giúp đỡ.

Phục vụ là một thách đố của tình yêu thật. Nhờ phục vụ, bình an cư ngụ trong lắng đọng của tâm hồn. Qua phục vụ, con người gặp được nhau không chỉ với hình thức xã giao, nhưng với trọn vẹn hiện sinh chân thực của mình và đây chính là hạnh phúc tuyệt vời của đời một người đáng sống.